1911 Harput doğumlu Prof. Dr. Reşat İzbırak’ın sıra dışı hayat hikayesi, Elâzığ Dernekler Federasyonu’nun (ELFED) yayınladığı, Cumhuriyetimizin 100. Yılında İz Bırakan 100 Elazığlı isimli belgesel kitaba konu oldu. Fırat Üniversitesi, İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Handan Arslan’ın kaleme aldığı akademik makalede, Prof. İzbırak’ın hayatı özetle şöyle anlatılıyor: “Türkiye’de Coğrafya’yı bir “tasviri bilim” olmaktan çıkararak, “Modern Coğrafya” anlayışının yerleşme ve gelişmesine öncülük eden bilim adamları arasında yer almıştır. Tükenmek bilmeyen çalışma azmi ile öğrencilerine örnek bir bilim adamı olmuştur. Prof. Dr. Reşat İzbırak, Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde, özellikle İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da coğrafi gezi ve gözlemler yaparak, yerbilimleri alanındaki bilimsel incelemelerini kitap ve makaleler halinde yayınlamıştır. COĞRAFYA TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ’NÜ YAZDI İzbırak, 1943-1953 yılları arasında Türk Dil Kurumu (TDK) terim çalışmalarına katılmış, kurum tarafından düzenlenen ve yayımlanan “coğrafya terimleri anketleri”nin hazırlanması ve değerlendirilmesinde görev almıştır. TDK’nun bünyesinde bulunan Terim Komisyonu’nda uzun yıllar çalışmıştır. Araştırmaları içinde, derlenmesi ve hazırlanması uzun yıllar süren, batı dillerindeki coğrafya terimlerini tam olarak kar- şılayacak özellikte, binlerce kelimeyi içinde toplayan “Coğrafya Terimleri Sözlüğü” adlı kitabı önem taşımaktadır. İzbırak’ın 1958 yılında yazmaya başladığı “Coğrafya Terimleri Sözlüğü” 1964 yılında yayınlanmıştır. Coğrafya terimleri adıyla Türkiye’de yayımlanmış ilk sözlüktür. İçinde geçen terimlerin Almaca, Fransızca ve İngilizce dillerinde karşılıklarının verilmiş olması bakımından da önemlidir. 1943 yılında yayına başlayan ve 33 cilt olarak yayımlanıp tamamlanan Türk Ansiklopedisi’nde Anadolu coğrafyasıyla ilgili terimlerin büyük bir bölümü, İzbırak tara- fından kaleme alındı. HARİTA SUBAYLARINA DERS VERDİ İzbırak, 1952 yılından, emekli olduğu yıla kadar “Harita Genel Komutanlığı”nda harita subaylarına “Jeomorfoloji” dersleri vermek üzere, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi dekanlığı tarafından görevlendirilmiştir. Bu sayede birçok harita subayı yetiştirmiştir. “Sistematik Jeomorfoloji” kitabını özellikle bu subaylar için hazırlanmış ve kitap ilk kez, Harita Genel Komutanlığı tarafından yayınlanmıştır (Kitap, Harita Genel Mü- dürlüğü’nce 1955 ve 1969’da iki defa bastırılmıştır). Harita Genel Komutanlığı tarafından hazırlanan büyük “Türkiye Atlası”nın bilimsel danışmanlığını da İzbırak yapmıştır. BUZULLAR KEŞFETTİ İzbırak, tüm mesleki yaşamı boyunca, öğrencilerine öğrettiği konuların arazi uygulamalarına büyük önem vermiştir. Bu amaçla, ülkemizin pek çok alanına yönelik araştırma gezileri düzenlemiştir. Bunlar içinde yüksek dağ gezilerinin ayrı bir yeri ve önemi vardır. “Yukarı Kızılırmak havzasına, Akdağ yöresine, Uzunyayla’ya ve özellikle Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü öncülüğünde ve desteğinde Van-Hakkari yörelerinde yapılan araştırmalarda Cilo-Sat dağlarının buzullarına yol iz bulunmayan sarp yöreleri, coşkun akarsuları katır sırtında aşarak ulaşmıştır. Alanı 8 kilometrekare, uzunluğu 4 km olan Türkiye’nin en büyük vadi buzuluna 1945 yılında “İzbırak Buzulu” adı verilmiştir. Türkiye’nin Ağrı Dağı’ndan sonra ikinci en yüksek zirvesi olan, 4 bin 168 metre yüksekliğindeki Reşko Tepe üzerindeki Uludoruk Buzulu, İzbırak (Gelyasin) Buzulu olarak anılmaktadır. İzbırak hoca memleketi olan Elazığ’a kurulacak olan Atatürk Üniversitesi kurucu heyetinde Nebreska Üniversitesi hocaları ile birlikte 1955’li yıllarda görev almıştır. Hatta çocukken ayrıldığı Elazığ’a gelmiştir. Ancak Atatürk Üniversitesi’nin kurulacağı alan satın alınmasına rağmen siyasi oyunlarla Erzurum’a alınması nedeniyle daha sonraları bu çalışa grubundan ayrılmıştır. REŞAT İZBIRAK’IN HARİTALARI VE KİTAPLARI Hoca’nın, mesleğine olan bağlılığı ve sevgisi çalışmalarının emekliliğinden sonra da devamını sağlamış ve 1982’de liseler için coğrafya kitabı yazmaya başlamıştır. 1985’te yayınlanan ve 3 ciltten oluşan bu kitaplar bugüne kadar defalarca baskı yapmıştır. Prof. Dr. M. Reşat İzbırak’ın meslek hayatı, arazi çalışmalarında ülkesini keşfetme sevdasıyla, öğrenciler yetiştirmekle ve coğrafya bilimine kıymetli eserler kazandırmakla geçti. Çok sayıda bilimsel yayını bulunan İzbırak’ın, mesleki kurum ve kuruluşlarda yer alan bu kitap ve makalelerinden başka çok çeşitli dergilerde yayınlanmış yazıları, ayrıca Harita Genel Müdürlüğü tarafından basılan haritaları da vardır. Prof. Dr. Reşat Izbırak’ın Haritaları: • 1:850.000 ölçekli Türkiye Jeomorfografik Haritası-1968, Harita Genel Müdürlüğü, Ankara. • 1:3.000.000 ölçekli Türkiye Jeomorfoloji Haritası-1976, Harita Genel Müdürlüğü, Ankara. Prof. Dr. Reşat Izbırak’ın Kitapları: • 1948, Akdağ ile Güney Çevresinde Jeomorfoloji Gözlemleri ve Bu Çevrenin Bayındırlaşması Hakkında Bazı Düşünceler. Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Yay. No: 59, Ankara. • 1948, Jeomorfoloji, Ankara Üniversitesi Yayınları: 12, Bilim Kitapları Serisi: 4, Ankara. • 1949, Coğrafya Terimleri Üzerine Bazı Düşünceler, Türk Dil Kurumu Yay. No: B. II. 16, Ankara. • 1949, Yurdumuza Nasıl Yerleşmişiz? MEB Köy Kitaplığı Serisi: 8, İstanbul. • 1951, Cilo dağı ve Hakkâri ile Van gölü Çevre- sinde Coğrafya Araştırmaları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No:67, Ankara. 1953, Develi Ovası ve Ekonomik Gelişimi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No:91, Ankara. • 1955, Sistematik Jeomorfoloji. Harita Umum Müdürlüğü, İlmi ve Teknik Eserler Serisi No: 6, Ankara. • 1958, Systematic Geomorphology. (Harita Der- gisi Yıl: 22, Sayı: 54-56, s. 89-107’den tercüme eden C. R. Gürsoy) Harita Umum Müdürlüğü Yay. No: 6, Ankara. • 1958, Jeomorfoloji: Analitik ve Umumi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No: 127, Coğrafya Ens. Yay. No: 6, Ankara. • 1961, Coğrafyacılar İçin Pratik Olarak Taşları Tanıma Bilgisi. Ankara. • 1962, Geomorphlogische Beobachtungen im oberen Kızılırmak-und Zamantı Gebiet. Münch- ner Geogr. H. 22, München. 1962, Jeomorfoloji I, Ankara. • 1962, Sular Coğrafyası I, Yeraltı Suları ve Kaynaklar. Ankara. • 1962, Sular Coğrafyası II, Akarsular ve Göller. Ankara. • 1963, Bitki Coğrafyası. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No: 266. An- kara. • 1964, Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No: 269, Ankara. • 1964, Jeomorfoloji II. Ankara. • 1969, Coğrafyacılar İçin Pratik Olarak Taşları Tanıma Bilgisi. (İkinci Baskı) Ankara. • 1969, Sistematik Jeomorfoloji. Harita Genel Müd. Yay. Ankara. • 1969, Sular Coğrafyası I, Yeraltı Suları Kaynaklar İçme ve Kullanma Suları Toprak Suyunun Düzenlenmesi. Ankara. • 1970, Jeomorfoloji: Analitik ve Umumi. Harita Genel Müd. Yay. Ankara. 1970, “Jeomorfoloji ve Jeomorfolog” Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 2, s. 1-11, Ankara. • 1971, Hidrografya: Akarsular ve Göller. Harita Genel Müd. Yay. Ankara. 1972, Türkiye I. Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, Ankara. • 1973, Türkiye II. Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, Ankara. • 1975, Arazide Çalışma ve Hazırlıkları. Ankara. • 1975, Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Mektupla Öğretim Merkezi Yayınları: 15, Ankara. • 1976, Bitki Coğrafyası. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No: 266, Ankara. • 1976, Coğrafya Terimler Sözlüğü. Ankara Üni- versitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No: 464, Ankara. • 1976, Geography of Turkey. Basın Yayın Genel Md. Yay. Ankara. • 1977, Sistematik Jeomorfoloji. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No: 327. Ankara. • 1978, Hidrografya (Akarsular ve Göller). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No:123, Ankara. • 1978, Jeomorfoloji Tatbikat Kılavuzu ve Atlası. Ankara. • 1979, Analitik ve Umumi Jeomorfoloji, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No: 127, Ankara. • 1980, Geography of Turkey. (İngilizceye çeviren: F. Şentürk), Ankara. 1981, Türkiye 2. (2. baskı) Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fa- kültesi Yay. No: 300, Ankara. • 1983, Türkiye Jeomorfolojisi. Fasikül: 1. Ankara. • 1984, Türkiye. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. • 1985, Liseler İçin Coğrafya I. (2. Baskı 1986, her yıl birisi olmak üzere 5. Basılış 1989). İstanbul. • 1985, Liseler İçin Coğrafya II. (2. Baskı 1986, her yıl birisi olmak üzere 6. Basılış 1990). İstanbul. • 1985, Liseler İçin Coğrafya III. (2. Baskı 1986, her yıl birisi olmak üzere 5. Basılış 1989). İstanbul. • 1986, Coğrafya Terimler Sözlüğü. Ankara. • 1989, Sular Coğrafyası. Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen Kitapları Dizisi. 159, İstanbul. 1989, Yerbilimi Bilgileri. Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen Kitapları Dizisi. 158, (2. Baskı 1990, 3. Baskı 1991), İstanbul. • 1992, Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen Kitapları Dizisi. 157, İstanbul. • 1993, Coğrafya’da Metodoloji. Milli Eğitim Ba- kanlığı Öğretmen Kitapları Dizisi. 187, İstanbul. • 1996, Türkiye I. Milli Eğitim Bakanlığı Öğret- men Kitapları Dizisi. 196, İstanbul. • 1996, Türkiye II. Milli Eğitim Bakanlığı Öğret- men Kitapları Dizisi. 197, İstanbul. Prof. Dr. Reşat Izbırak’ın Makale, Bildiri ve An- siklopedi Maddeleri:40 • 1934, “Büyük Sanayide Beyaz Kömürün Mevki” İ. Ü. Edeb. Fak. Talebe Mecmuası, S: 1, s: 24- 33, İstanbul. • 1940, “Denizli Coğrafyasına Umumi Bir Bakış” Ülkü, Cilt: XVI, Sayı: 93, s. 254-259, Ankara. • 1940, “Yer Sarsıntıları ve Buna Karşı Alınabilecek Tedbirler” CHP Konferanslar Serisi Kitap: 23, s. 1-19, Ankara. • 1941, “Dünyada ve Türkiye’de Petrol ve Cihan Ekonomisindeki Rolleri I” Kaynak Dergisi, Sayı: 100, s. 500-502, Balıkesir. • 1941, “Dünyada ve Türkiye’de Petrol ve Cihan Ekonomisindeki Rolleri II” Kaynak Dergisi, Sayı: 101, s. 513-516, Balıkesir. • 1942, “Dünyada ve Türkiye’de Kömür ve Cihan Ekonomisindeki Rolleri” Kaynak Dergisi, Sayı: 113, s. 7-9, Balıkesir. • 1942, “Dünyada ve Türkiye’de Demir ve Cihan Ekonomisindeki Rolleri” Kaynak Dergisi, Sayı: 114, s. 20-22, Balıkesir. • 1943, “Yer Sarsıntılarına Karşı Nasıl Korunmalı” Ülkü Yeni Seri Sayı: 44, numarasız 2 sayfa. Ankara. • 1943, “Bayerischer Wald’de Jeomorfolojik Araştırmalar” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: II, Sayı: 1, s. 157-168, Ankara. 1943, “Erciyes’te Nebatlar ve Hayvan Yetiştirme” Ülkü, Cilt: 4, Sayı: 43, s. 7-10, Ankara. • 1944, “Yukarı Kızılırmak Bölgesinde Enerji Kaynakları” Ülkü Yeni Seri, Cilt: 5, Sayı: 56, s. 9-12, Ankara. • 1944, “Deprem Felaketlerini Önleyebiliriz” Ülkü Yeni Seri, Cilt: 5, Sayı: 58, s. 10-13. Ankara. • 1944, “Bergama Şehri İmar Planı Raporu (Kitap Tanıtımı)” Ülkü Yeni Seri, Cilt: 6, Sayı: 61, s. II- III, Ankara. • 1944, “Kayseri Vilayeti Coğrafyası” Aylık Ansiklopedi, C: 1, s. 147-150, İstanbul. • 1944, “Su Kuvveti En Büyük Enerji Kaynağımızdır” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: II, Sayı: 4, s. 597-610, Ankara. • 1944, “Yukarı Kızılırmak Bölgesinde Jeomorfolojik Araştırmalar” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: II, Sayı: 2, s. 217-234, Ankara. • 1944, “Cumhuriyet Devrinde Coğrafya Çalışmaları. Ülkü Yeni Seri, C: VII, Sayı: 75, s. 25-27, Ankara. • 1944, “Coğrafya Enstitüsünün İç-Anadolu Gezi- si” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: III, Sayı: 1, s. 117-120, Ankara. • 1945, “Coğrafya Meslek Haftası” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: III, Sayı: 2, s. 233, Ankara. • 1945, “Coğrafya Enstitüsünün Batı Anadolu Gezisi” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: III, Sayı: 5, s. 573-574, Ankara. • 1945, “Eskişehir’le Çifteler Çevresinde Bir Coğrafya Gezisi” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: III, Sayı: 5, s. 507-521, Ankara. • 1945, “Petrol” Ülkü Yeni Seri, Cilt:7, Sayı: 79, s. 9-12, Ankara. 1945, “Kayseri” Ülkü Yeni Seri, Cilt: 8, Sayı: 82, s. 7-12, Ankara. • 1945, “Niğde İli Coğrafyası” Aylık Ansiklopedi, C: 1, s. 311-313, İstanbul. • 1945, “Sivas İli Coğrafyası” Aylık Ansiklopedi, C: 2, s. 438-441, İstanbul. • 1945, “Türkiye’de Madencilik” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: III, Sayı: 2, s. 213-226, Ankara. 1945, “Uzunyayla’da Coğrafya Araştırmaları” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: III, Sayı: 3, s. 271-288, Ankara. • 1945, “Kayseri Vilayeti Coğrafyası”, Aylık Ansik- lopedi, C: 5, s. İstanbul. • 1946, “Cilo ve Nemrut Dağlarıyle Hakkâri ve Van Gölü Çevrelerinde Coğrafya Araştırmaları” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: IV, Sayı: 1, s. 103-112, Ankara. • 1947, “Cilo Dağlarının Turizm Bakımından Değeri” Ülkü III. Seri, Cilt: 1, Sayı: 4, s. 18-22, An- kara. • 1947, “Kayseri Şehrinin İşleme ve Gelişmesinde Bağcılığın Etkileri” Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt: V, Sayı: 4, s. 401-418, Ankara. • 1947, “Van Gölü” Ülkü III. Seri, Cilt: 1, Sayı: 6, s. 12-15, Ankara. 1948, “Erciyes Dağının Değeri” Erciyes Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 68, s. 6-8, Kayseri. • 1948, “Tekir Yolunun Önemi” Erciyes Der. S: 70, s. 10-12, Kayseri. • 1948, “Van Gölü Çevresi” Ülkü III. Seri, Cilt: 2, Sayı: 13, s. 8-11, Ankara. • 1949, “Bünyan Çevresinde Jeomorfoloji Gözlemleri ve Bünyan Kasabası” Ankara Üniversite- si DTCF Dergisi, Cilt: VII, Sayı: 2, s. 387-413, Ankara. • 1949, “Kayseri Halkı Bağcılığı Bırakabilir mi?” Erciyes Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 72, s. 33-35, Kay- seri. 1949, “Erciyes’in En Yüksek Yerlerinde Ne Var?” Erciyes Dergisi, Cilt: 7 Sayı: 73, s. 7-8, Kayseri. • 1951, “Kayserinin Kuzeyinde Üst Miosene Ait Omurgalılar” (İ. Yalçınlar ile) Türkiye Jeoloji Kurumu Bül. C: 3, S: 1, s. 153-158, Ankara. • 1952, “Aksaray ve Çevresi” Hasandağı Der. S: 12, s. 5-12, Ankara. • 1954, “Kayseri ve Erciyes” Kayseri İli Yardımlaşma Derneği Dergisi s. 16-18, Ankara. • 1955, “Muş Ovasında Morfolojik Müşahedeler” 9. Coğrafya Meslek Haftası (22-29 Aralık 1954) Tebliğler ve Konferanslar, Türk Coğrafya Kuru- mu Coğrafya Meslek Haftaları Serisi: 1, s. 7-14, İstanbul. 1955, “Yer şekillerini Değiştiren Olaylar” Harita Dergisi, Yıl: 21, Sayı: 50, s. 5-28, Ankara. • 1955, “Yöre Mefhumu ve Yöre Bilgisi” Harita Dergisi, Yıl: 21, Sayı: 51, s. 1-26, Ankara. • 1955, “Yer Sarsıntıları ve Buna Karşı Alınacak Tedbirler”, CHP Konferansları Serisi, S: 23, s. 33-38, Ankara. • 1956, “Haritacının Arazide Çalışması Sırasında Taşlar Üzerine Yapabileceği Bazı Müşahadeler” Harita Dergisi, Yıl: 22, Sayı: 52, s. 1-39, Ankara. • 1957, “Kayseri ‘Büyük Şehir’ Olma Yolunda mıdır” Yeni Erciyes Dergisi, Sayı: 16, s.?, Kayseri. • 1958, “Sistematik Jeomorfoloji” Harita Dergisi, Yıl: 22, Sayı: 54-56, s. 89-107, Ankara. • 1959, “Jeomorfoloji, Anatilik ve Umumi” Harita Dergisi, Sayı: 57, s. 67-68, Ankara. • 1961, “Kokurdan Nedir?” Harita Dergisi, Yıl: 27, Sayı: 62, s. 41-54, Ankara. • 1964, “Coğrafya Terimleri Sözlüğü” Türk Coğ- rafya Dergisi Sayı: 22-23, s. 245-246, Ankara. • 1966, “Buzullarımız, Buzul Gölleri ve Turizm Yönünden Değerleri” Medikal ve Terapötik Hidroklimatoloji Yıllığı, Sayı: 5-6, s. 82-86, İstanbul. • 1966, “Buzullarımız, Buzul Gölleri ve Turizm Yönünden Değerleri ” Dağ Turizm Semineri Konuşma Metinleri, s. 1-5, Turizm ve Tanıtma Bakanlığı Etüd ve Planlama Dairesi Yayını. Ankara. • 1966, “Coğrafya Terimlerimizdeki Değişme ve Gelişmeler” Ankara Ün. Dil ve Tarih-Coğrafya Fak. Coğr. Araş. Der. S: 1, s. 25-64, Ankara. • 1966, “Coğrafya ve Bölge Planlama Bakımından Milli Parklar, Türkiye’nin Jeolojik ve Jeomorfolojik Değerleri” Milli Parklar ve Tabiatın Korunması Semineri, Seminerleri: IV, Tebliğ 10, s. 1-6, Ankara. • 1968, “Coğrafi Araştırma Gezileri ve Hazırlıkları” Ankara Üniv. Dil ve Tarih-Coğrafya Fak. Coğrafya Araş. Der. S: 2, s. 1-52, Ankara. • 1971, “Erozyon Kontrolu ve Jeomorfologlar” Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 3, s. 5-13, Ankara. • 1970, “Jeomorfoloji ve Jeomorfolog” Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 2, s. 1-11, Ankara. 1971, “Erozyon Kontrolu ve Jeomorfologlar” Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 3, s. 5-13, Ankara. • 1976, “Türkiye’de Son Yarım Yüzyıl İçinde Coğrafya Alanında Gelişmeler” DTCF 50. Yıl Konferansları, s. 29-44, Ankara. BABASI RUSLARA ESİR DÜŞTÜ, ANNESİNİ ERMENİLER ÖLDÜRDÜ I. Dünya Savaşı, M. Reşat’ın hayatına çok acı ve hüzünlü izler bıraktı. Babası Cevdet Bey, I. Dünya Savaşı’nda Ruslara esir düştü. Esaret sonrası İstiklal Savaşı’na da katıldı. Annesi Tayyibe Hanım, babasının esaret döneminde, bölgede baş gösteren isyanlar sırasında Ermenilerce katledildi. Ermenilerce kız kardeşi Fethiye ile birlikte, bir camide, aileleri katledilen çocuklarla tutsak edildi. Küçük yaşına rağmen, kız kardeşiyle buradan kaçmayı başardı ve Türk askerleri tarafından koruma altına alındı.